نشست برخط «تغییر اقلیم، کشاورزی و امنیت غذایی» در روز شنبه 11 آذر 1402 با حضور بیش از 400 نفر از مسئولان، اساتید و علاقه‌مندان به این حوزه به‌صورت برخط برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، چهل‌ویکمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه مدیریت بحران از سری نشست‌های ویژه تغییر اقلیم با موضوع «تغییر اقلیم، کشاورزی و امنیت غذایی» توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی و با حضور بیش از 400 نفر از مسئولان، اساتید و علاقه‌مندان به این حوزه به‌صورت برخط در پژوهشکده برگزار شد.
این نشست با سخنرانی دکتر حسین دهقانی سانیج عضو هیات علمی و رئیس موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، دکتر اصغر رفیعى متخصص در امور اراضى و معاون سابق سازمان امور اراضى کشور، مهندس سهیل منصورى متخصص در امور اراضى و معاون دفتر حفظ کاربرى اراضى سازمان امور اراضى کشور و دکتر مسعود گودرزی دانشیار و معاون گروه تحقیقاتی تغییراقلیم و خشکسالی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور برگزار گردید.
در ابتدای این نشست، حسین دهقانی عضو هیات علمی و رئیس موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی ارائه خود را با تعریف مهندسی کشاورزی و اثر بخشی سایر رشته‌ها و بسترهای فناورانه بر پایداری اقدامات کشاورزی آغاز نمود و حمایت از تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین و تکمیل زنجیره ارزش و اشتغال‌زایی در تولید محصولات کشاورزی که سبب انتقال و بومی‌سازی فناوری‌های مهندسی کشاورزی و همچنین مشارکت تخصص‌‌های ذیربط در راستای توجه به ذی‌نفعان و ذی‌مدخلان می‌شود را از مهمترین استراتژی‌های موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی برشمرد و افزایش بهره‌وری، امنیت غذایی، کاهش ارزبری بخش کشاورزی و تولید ثروت برای کشاورزان و بخش کشاورزی را از جمله مزایای این استراتژی دانست.
ایشان در ادامه نمونه‌هایی از شاخص‌های کلیدی در برنامه‌های مرتبط با حوزه کشاورزی و بخشی از توصیه‌ها بر اساس برنامه جامع کشت سالانه کشور را تشریح بیان نمود: خودکفایی در کلیه محصولات کشاورزی امکان‌پذیر نیست و ما مجبور به واردات مقدار زیادی از گوشت قرمز یا غلات و یا سایر مواد غذایی خواهیم بود.
همچنین تغییرات بهره‌وری آب و پتانسیل صادرات جریان آب مجازی در تولید گندم، برنج، سیب زمینی و پیاز را به تفکیک استان‌هایی که بخش اعظمی از تولیدات کشور را به خود نسبت داده‌اند ذکر نمود.
وی در ادامه تبیین نمود که تغییرات آب‌و‌هوایی، اثرات متعددی بر چرخه آب برای کشاورزی خواهد داشت و سه پارامتر دمای‌بالا، الگوهای بارش در آینده و توزیع آنها در‌طول سال، و بروز رویدادهای شدید آب و هوایی برای کشاورزی حیاتی هستند.
ایشان در پایان مهمترین اثرات و پیامدهای تغییر اقلیم در حوزه منابع آب به منظور تولید محصولات کشاورزی را بدین شرح بیان نمود:
• افزایش تبخیر محصول به دلیل افزایش دما، که ممکن است تقاضای گیاه برای آب را افزایش دهد.
• افزایش کمبود آب به ویژه در ماه‌های بهار و تابستان با افزایش نیاز آبی برای آبیاری. این امر به ویژه در مناطقی که دچار تنش آبی هستند دشوار خواهد بود.
• کاهش برف که بر جریان فصلی آب‌های سطحی برای آبیاری ها تأثیر می‌گذارد.
• گسترش تقویم آبیاری محصولات که نیاز آبیاری را افزایش می‌دهد.
• افزایش خطر سیلاب به دلیل غلظت مورد انتظار بارندگی در ماه‌های زمستان.
• کاهش کیفیت آب به دلیل دمای بالاتر آب و سطح روان آب کمتر در برخی مناطق و ایجاد تنش بیشتر در مناطق آبی و سایر عوامل که عبارتند از افزایش رسوب، مواد مغذی بیش از حد، و بارهای آلاینده ناشی از بارندگی شدید.
• اثر افزایش سطح دریاها بر تولید کشاورزی در مناطق کم ارتفاع ساحلی.
در ادامه این نشست، اصغر رفیعی معاون سابق سازمان امور اراضی کشور و سهیل منصوری معاون دفتر حفظ کاربری اراضی این سازمان با موضوع تاثیر حفظ کاربری اراضی زارعی و باغ‌ها، برخاک، آب، محیط زیست و سلامت انسان و نقش قوانین و مقررات حفاظت از اراضی کشاورزی در نیل به اهداف آن به ارائه سخنرانی پرداختند.
رفیعی در ابتدا به تشریح اهمیت و تاثیر تغییرات کاربری اراضی در در تغییر وضعیت اکوسیستم طبیعی پرداخت و تفکیک اراضی و تبدیل زمین‌های یکپارچه به اراضی خرد را یکی از مهمترین دخالت‌های انسان در محیط‌زیست و برخلاف برنامه‌های اقدام موثر در حوزه سازگاری و انطباق با موضوع تغییراقلیم برشمرد.
سپس سهیل منصوری با ذکر نمونه مطالعاتی از فنس‌کشی اراضی کشاورزی در کشورهای آفریقایی با هدف حفاظت در برابر حیوانات گیاهخوار و نیز محافظت دام در مقابل حیوانات گوشتخوار، آثار و تبعات ناشی از این تغییر از جمله کشتار میلیون‌ها حیوانات اهلی، کاهش جمعیت حیوانات شکارچی، رشد گونه‌های حیوانی مهاجم و غیره را بیان و اعلام نمود که نمونه این اشتباه در حال حاضر توسط زمین‌داران کوچک در ابعاد وسیع در حال تکرار است بدون اینکه به تجربه‌های قبلی توجه شود.
ایشان در ادامه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و ترسیم مرز شهرها و روستاهای هدف، روند تغییر کاربری اراضی و تبدیل آنها به اراضی مسکونی در شهرهایی مانند اصفهان، مشهد، اراک، فارس و حتی محدوده‌های روستایی در ایران را با سایر کشورها مقایسه و اعلام نمود که بیشترین آسیب به اراضی کشاورزی ناشی از عدم رعایت مرز محدوده‌ها، ساخت‌وساز بی‌رویه واحدهای مسکونی، ویلا و مواردی از این قبیل بوده است که سطح آن در ایران با سایر کشورها قابل مقایسه نیست. در برخی از شهرستان‌های مهم کشور از قبیل نوشهر و چالوس آسیب به اراضی کشاورزی چنان شدید است که تقریباً هیچ نوع زمین کشاورزی اقتصادی باقی نمانده است.
ایشان پیکره کشور را به اهداکننده خون تشبیه کرده و اعلام نمود بدنه کشور ما بیش از این ظرفیت اهدا ندارد و باید به آن فرصت استراحت و احیا داده شود.
منصوری برخی از دلایل حفاظت از اراضی کشاورزی را تامین غذا، سلامت و جامعه، اقتصاد، مدیریت کالبدی، مدیریت خاک، مدیریت بحران برشمرد و مهمترین اهداف حفاظت از محیط و منابع طبیعی و تبعات ناشی از سوء مدیریت را تشریح نمود.
منصوری در ادامه خاک را یک منبع دیر تجدید شونده دانست و به ارتباط تنگاتنگ مدیریت خاک و مدیریت آب اشاره نمود.
وی در ادامه آسیب به منابع آبی سطحی و زیرسطحی و فرونشست زمین به عنوان یکی از تبعات ناشی از تغییر کاربری اراضی را بررسی و خاطر نشان کرد که میزان تولید، قیمت، کیفیت و ثبات در عرضه موادغذایی به طور مستقیم تحت تاثیر تغییرکاربری اراضی است.
منصوری در پایان اشاره نمود که دایره شمول و جامعیت قوانین و مقررات حفاظت از اراضی کشاورزی در ایران مهمترین عاملی است که باید مدنظر قرار گیرد و نیاز است برخی چالش‌ها و موانع بازدارنده در قوانین موجود مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
در ادامه این نشست، مسعود گودرزی دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با موضوع تاثیرات تغییر اقلیم بر امنیت غذایی، بایدها و نبایدها به ارائه سخنرانی پرداخت.
ایشان بر اساس گزارش سازمان ملل، پانزده چالش جهانی در حوزه تغییراقلیم از قبیل توسعه پایدار، هوای پاک، جمعیت و منابع، انرژی، آموزش، توسعه علم و فناوری، مباحث مرتبط با سلامت را مورد برررسی قرار داد.
وی پس از تبیین شرایط فعلی کشور، اثرات تغییراقلیم را در بخش زراعت، باغبانی، دام، طیور، ماکیان و جنگل تشریح نمود و در خصوص سوانح مرتبط با منابع آبی در شرایط تغییر اقلیم، کیفیت منابع آبی، سیلاب‌ها و پیش‌بینی‌ها به ارائه بحث پرداخت.
گودرزی وضعیت موجود منابع آب زیرزمینی را مورد بررسی قرارداده و طبق گزارش IPCC از تغییر اقلیم بعنوان یک چالش جدی برای مناطق خشک و کم‌باران از جمله ایران یاد نمود.
ایشان میزان مصرف آب برای تولید محصولات کلیدی و شاخص را بیان نموده و بهره‌وری آب در کشاورزی را بعنوان راه‌حل در شرایطی موثر دانست که با اقتصادی کردن قیمت آب کشاورزی و اعمال قانون برای برداشت مجاز از منابع پایان‌پذیر همراه شود.
وی در پایان سیاست‌های اجرایی را که می‌تواند بعنوان راهکارهای مفیدی در بخش کشاورزی گره گشا باشد ارائه نمود که مهمترین آنها عبارتند از:
- کاهش سطح زیر کشت اراضی کشاورزی در مناطق بحرانی
- افزایش بهره‌وری آبیاری (نسبت وزن محصول به حجم آب مصرف‌شده) که عملی‌ترین، اقتصادی‌ترین و مناسب‌ترین روش آن در جاهای مختلف فرق می‌کند
- اجرای گسترده طرح‌های آبخیزداری و استحصال آب باران برای تغذیه منابع آب زیرزمینی
- گسترش کشت زمستانه به منظور بهره‌برداری بیشتر از بارندگی در مناطق مساعد
- اجرای طرح پایش رطوبت خاک مزارع کشاورزی برای تعیین زمان بهینه آبیاری درکشت‌های مختلف با همیاری دانش‌اموختگان آبیاری
در ادامه، فرصتی برای طرح پرسش و پاسخ از سوی شرکت‌کنندگان اختصاص داده شد که طی آن، پیرامون مباحث مطرح‌شده بحث و تبادل‌نظر شکل گرفت.
قابل ذکر است به شرکت‌کنندگانی که حداقل نیمی از نشست را در این وبینار حضور داشته‌اند، گواهی حضور اعطا خواهد شد. گواهی‌های این نشست به‌صورت الکترونیک صادر و به آدرس ایمیل شرکت‌کنندگان ارسال خواهد شد.