نشست «تلفیق کاهش ریسک سوانح در برنامه‌های توسعه‌ای» در روز چهارشنبه 25 بهمن 1402 توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، چهل‌ونهمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه مدیریت بحران با موضوع «تلفیق کاهش ریسک سوانح در برنامه‌های توسعه‌ای» در روز چهارشنبه 25 بهمن 1402 توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی و با همکاری مرکز آسیا و اقیانوسیه برای توسعه مدیریت اطلاعات سوانح (اپدیم) برگزار شد.
این نشست با سخنرانی دکتر مصطفی محقق هماهنگ‌کننده ارشد مرکز آسیا و اقیانوسیه برای توسعه مدیریت اطلاعات سوانح (اپدیم)، خانم آنجلیکا پلنیتز مدیر حکمرانی ریسک و کاهش ریسک سوانح و بازیابی برای ایجاد تاب‌آوری، سازمان برنامه توسعه ملل متحد، دکتر لیلا سالارپور گودرزی کارشناس اقتصادی دفتر جنوب و جنوب غرب آسیا اسکاپ و دکتر عبدالرضا سعادت مدیرکل نقشه‌برداری زمینی و بنیادی سازمان نقشه‌برداری کشور برگزار شد.
سید امیرحسین گرکانی رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی ضمن تاکید بر اهمیت تلفیق برنامه‌های کاهش ریسک سوانح در توسعه عنوان نمود در هر برنامه توسعه‌ای و مخصوصا در برنامه‌های پنج ساله توسعه کشور، اگر به کاهش ریسک و آسیب پذیری پرداخته نشود منابع هدر می‌رود. همانطور که در سال 98 میلیاردها تومان صرف سیلاب شد و برنامه‌های توسعه‌ای به تعویق افتاد.
وی افزود: کشور ما همواره درحال تجربه سوانح طبیعی مانند سیل و زلزله و سوانح نوپدیدی است که اگر در برنامه‌های توسعه ای کشور به این مسائل توجه نشود؛ علاوه بر هدررفت منابع، وقت و نیروی کار و... در معرض مشکلات بیشتری قرار می گیریم.همچنین منابع ما محدودیت دارند و اگر توسعه بیش از اندازه باشد بحران‌های جدیدی ایجاد خواهد شد.
رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی ادامه داد: آلودگی هوا و سیل از معضلات پیش روی ما هستند اما علیرغم تلاش‌های صورت گرفته ما نتوانستیم در برنامه هفتم توسعه، نگاه کاهش ریسک را که باعث ایمنی می‌شود پررنگ کنیم. همچنین در این برنامه به محیط زیست و آلودگی هوا نیز چندان توجه نشده است. متاسفانه ما هنوز در مرحله اول سندای، که شناخت خطر سوانح هست، گرفتاریم و نتوانستیم برنامه‌ریزان خود را متوجه این خطرها و سوانح کنیم.
گرکانی گفت: اگر نگاه کاهش ریسکی به مسائل و سوانح نداشته باشیم، بیشتر پروژه‌های توسعه به شکست می‌انجامد و همین امر آسیب ها را چندین برابر می کند.
وی با اشاره به اقدامات صورت گرفته در پژوهشکده سوانح طبیعی ادامه داد: خوشبختانه نگاه تاب‌آوری و کاهش ریسک در برنامه‌های مدیریت بحران گنجانده شد و در ایران 23 سند مصوب در این زمینه داریم. اما متاسفانه سند پیوست کاهش خطر که جزو اسناد رسمی نیز هست؛ برای سازه‌ها در کشور وجود ندارد و ما باید با همکاری هم این نگاه را جدی‌تر بیان کنیم تا در همه پروژه‌ها مدنظر قرار گیرد.
نژاد جهانی معاون فنی و هماهنگی بازسازی و بازتوانی سازمان مدیریت بحران کشور در این نشست تخصصی گفت:ما ایجاد برنامه‌های توسعه‌ای را از سال 1327 شروع کردیم و برنامه‌های هفت ساله داریم که به طور میانگین بین 10تا 15 سال قبل از سایر کشورهای شرق آسیا این برنامه‌ریزی‌ها را آغاز کردیم.اینکه این برنامه‌ها خوب بودند یا نه را نمی‌شود قضاوت کرد اما قطعا هنوز راه زیادی در پیش داریم.
وی با اشاره به برنامه‌های توسعه کشور افزود: نگاه ما از نظر ساختار فرهنگ فردی و اداری نگاهی هیجانی و پاسخ محور است به همین دلیل در برنامه اول توسعه بعد از انقلاب توجهی به مدیریت بحران نشده بود. اما در برنامه دوم به خاطر وقوع زلزله سال 69 رودبار، مدیریت بحران پاسخ محور در نظر گرفته شد اما در ابتدا بلاتکلیفی در مورد اعتبارات و نحوه پاسخگویی به حوادث مدنظر بود و در مجموع این برنامه در تامین خسارت، تسهیلات و بازسازی واحدها خلاصه شد.
معاون فنی و هماهنگی بازسازی و بازتوانی سازمان مدیریت بحران کشور ادامه داد: از برنامه سوم به بعد اتفاقات خاصی را شاهد بودیم. درست است که توسعه بیشتر شکل گرفت اما به نظر من در حال حاضر بیشتر در معرض خطرات و ریسک قرار داریم.
نژاد جهانی گفت: در مبحث 17 در مورد توسعه پایدار، خود سازمان ملل نیز در این باره احساس یاس می‌کند زیرا نگاه منفعت طلبانه باعث می‌شود همه توسعه را دوست داشته باشیم و اما در اختیارات با وظایف تناسب منطقی نداشته باشد. به عنوان مثال من میخواهم در بهترین سطح رفاه و ایمنی باشم به شرطی که بقیه افراد این شرایط را برای من فراهم کنند.
نژاد جهانی گفت: در کشور ما در برخی زمان‌ها برخی اقدامات صورت گرفته که بعضا مثبت هستند اما نمی‌توانند به عنوان برنامه و پروژه بلندمدت به مدیریت ریسک و کاهش خطرات کمک کنند.
نژاد جهانی گفت: همچنین در برنامه بودجه سنواتی نیز مشکلاتی وجود دارد که هنوز یک نگاه جزیره‌ای در توزیع بودجه داریم و صرفا بر اساس جمعیت سنجیده می‌شود اما من مسئولی که به عنوان مدیریت بحران باید پاسخگو باشم باید نگاه خطرپذیری را در نظر بگیریم که از جمعیت مهم‌تر است، از این رو امیدوارم دربودجه مصوب مجلس به کاهش ریسک و خطر پذیری توجه شود.
مصطفی محقق هماهنگ‌کننده ارشد مرکز آسیا و اقیانوسیه برای توسعه مدیریت اطلاعات سوانح (اپدیم)، سخنان خود را در ارتباط با موضوع توسعه پایدار و ارتقاء تاب‌آوری در مردم، دستگاه‌ها، جامعه و کاهش خطر سوانح طبیعی آغاز نمود.
ایشان طی سخنان خود به موضوع حلقه مفقوده توسعه پایدار در چرخه دانش، سیاست و عمل پرداخت و این موضوع را به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی در زمینه پیشبرد برنامه‌های کاهش خطر عنوان نمود. عدم برقراری پیوند و ارتباط پیوسته بین سه نهاد علم، سیاست‌گذاری و مجری، درحالی‌که هر کدام از این نهادها به تفکیک در حوزه خود مشغول به فعالیت و پژوهش هستند، ارتباط بین این اجزا در کل برنامه را با مشکلاتی مواجه می‌نماید که باید نسبت به آن حساس بود. بر این اساس که راه‌حل‌های پیشنهادی جامعه علمی به نهاد سیاست‌گذار ارجاع شود و توسط سیاست‌گذاران بنا بر مصالح انتخاب شود و چگونگی اجرای این سیاست‌ها برای نهادهای اجرایی واضح و مبرهن شود.
ایشان به مسئولیت اجتماعی پژوهشگران علیرغم وجود خلل در اسناد بالادستی مانند برنامه هفتم توسعه اشاره نمود که این موارد نباید موجبات دلسردی در پژوهش و پی‌گیری مطالبات شود. بلکه پژوهشگران می‌توانند با استناد به آیین‌نامه‌ها و اسناد میانی به تلاش برای ارتقا و پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای در کاهش خطر کمک نمایند.
در این نشست آنجلیکا پلنیتز مدیر حکمرانی ریسک و کاهش ریسک سوانح و بازیابی برای ایجاد تاب‌آوری سازمان برنامه توسعه ملل متحد در خصوص توسعه مبتنی بر ریسک در UNDP: ادغام کاهش ریسک سوانح در برنامه توسعه و سرمایه‌گذاری به ارائه سخنرانی پرداخت. ایشان در ابتدا به اهمیت توجه به رویکرد جامع کاهش خطر سوانح در برنامه توسعه پرداخت. ایشان موانع بازدارنده برای تلفیق کاهش ریسک سوانح در برنامه توسعه را مورد بررسی قرار داد و در ادامه، عواملی که موجب بهبود این تلفیق می‌گردد را تشریح نمود.
پلنیتز سیاست UNDP در خصوص یکپارچه‌سازی کاهش ریسک سوانح و سازگاری اقلیمی در توسعه را ایجاد درک مشترک و تعهد برای توسعه آگاهانه ریسک برشمرد و نقش دانش، سیاست‌گذاری، سازمان‌های دخیل، ذینفعان و سرمایه‌گذاری را مورد بررسی قرار داد.
وی فرآیند جریان اصلی این روند در اکوادور را به تفصیل مورد بررسی قرار داد و نمونه‌هایی از اقدامات انجام شده در بنگلادش، آفریقا، کوبا و مولدوا را ذکر نمود.
مدیر حکمرانی ریسک و کاهش ریسک سوانح و بازیابی برای ایجاد تاب‌آوری سازمان برنامه توسعه ملل متحد در پایان اظهار داشت سازمان ملل متحد به‌منظور ادغام برنامه کاهش خطر سوانح و سازگاری اقلیمی در توسعه برای مقامات عالی و متوسط دولتی در سطح مدیران و دستگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی و بخش‌ها و دولت محلی پیشنهاد آموزش بین‌رشته‌ای را مطرح نموده است.
لیلا سالارپور گودرزی کارشناس اقتصادی دفتر جنوب و جنوب غرب آسیا اسکاپ در این نشست به تشریح پروژه ادغام اطلاعات ریسک آب‌وهوا در برنامهریزی و اجرای توسعه پرداخت. ایشان پروژه انجام‌شده در کشور مالدیو را که با همکاری مشترک اسکاپ و UNDP انجام گرفت، به تفصیل بررسی نمود و از موارد مورد اهمیت در این پروژه، به مبحث کاهش خطر، نقش دانش، نحوه مدیریت داده‌ها و اطلاعات، استفاده از دستور کارها و مدل‌های جهانی و تجزیه تحلیل ریسک‌های موجود اشاره نمود.
وی در ادامه، دستور کار جهانی برای مدیریت بحران در زمینه محلی را ارتباط بین علم و سیاست در کشورها دانست و به‌عنوان نمونه برای مدیریت بحران سیل، خشک‌سالی، افزایش سرعت باد و بالا آمدن آب دریا در کشور مالدیو علاوه بر استفاده از دادههای جهانی بر ضرورت استفاده از دادههای سازمان مدیریت بحران، هواشناسی و سایر ارگانها جهت تجزیه و تحلیل مخاطرات تأکید نمود.
کارشناس اقتصادی دفتر جنوب و جنوب غرب آسیا اسکاپ همچنین، خاطر نشان کرد برای کشور ایران با توجه به طیف متنوع مخاطرات باید پیش‌بینی‌ها و داده‌ها در سطح مقیاس محلی تهیه گردد و برای افزایش دسترسی، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از طریق سیستم پشتیبانی تصمیم‌گیری قابل ارائه باشد.
در ادامه این نشست که در پژوهشکده سوانح طبیعی برگزار گردید، عبدالرضا سعادت مدیرکل نقشه‌برداری زمینی و بنیادی سازمان نقشه‌برداری کشور، به ارائه گزارشی در خصوص نقش دادههای مکانی و توسعه شبکه‌های مبنایی در کاهش ریسک سوانح در کشور و مدیریت مخاطرات طبیعی پرداخت و عنوان نمود امروزه در مواجهه با افزایش مخاطرات و خسارات جانی و اقتصادی ناشی از آن، بسیاری از کشورها چهارچوب‌های خود را برای مدیریت ریسک مخاطرات توسعه داده‌اند که در این زمینه،دادههای مکانی و فن‌آوری‌های مربوطه یک عنصر الزام‌آور حیاتی برای مراحل مختلف چرخه مدیریت بحران از قبیل پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی است.
ایشان در ادامه به نکاتی در خصوص فن‌آوری‌های مکان‌محور از جمله مختصات و موقعیت عوارض، پایش تغییرات، مدیریت، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها اشاره نمود و بر اهمیت دقت تطابق اطلاعات پایگاه داده با واقعیت تأکید نمود.
مدیرکل نقشه‌برداری زمینی و بنیادی سازمان نقشه‌برداری کشور همچنین به چند مورد از اقدامات صورت‌گرفته توسط سازمان نقشه‌برداری از جمله تهیه نقشه‌های مناطق تحت تأثیر سیلاب و اطلس‌های برآورد میزان خسارت و تخریب در مناطق زلزله‌زده، پایش پدیده ریزگرد در کشور و تعیین کانون انتشار، پایش تغییرات زمانی پدیده ریزگرد در کشور، تهیه نقشه‌های ریسک مخاطرات، توسعه شبکه‌های پایش حرکات پوسته زمین و پیش نشانگر زمین‌لرزه و غیره اشاره نمود.
وی در پایان، با توجه به اهمیت مخاطره فرونشست در کشور، پایش تغییرات ارتفاعی پوسته زمین در کشور را مورد بررسی قرار داد که براساس آن، 254 پهنه فرونشست زمین در کشور شناسایی شده است و در خاتمه سخنان خود پایگاه داده و زیرساختی اطلاعات مکانی ایجاد شده در پورتال سازمان مدیریت بحران را تشریح و به اهمیت دادههای مکانی در مدیریت مخاطرات طبیعی و تعیین موقعیت نقاط بحرانی در توسعه شهری تأکید نمود.
مسعود همدانی مشاور امور بین‌الملل پژوهشکده سوانح طبیعی در ادامه عنوان نمود از اینکه کلیدواژه هایی مثل فرابخشی، مخاطرات، پیشگیری، ریسک‌پذیری و تاب‌آوری را از زبان مدیران این کشور می‌شنوم بسیار خوشحال هستم.
وی افزود: کاهش ریسک و سیستم‌های هشدار اولیه باید بخش عادی و جدایی ناپذیر در فعالیت‌های توسعه‌ای کشور باشد و در برنامه‌های توسعه نیز به آنها توجه شود. امروزه مطالعات علمی نشان می‌دهد اگر 24 ساعت قبل وقوع هر مخاطره‌ای هشدار آن منتشر شود، آسیب‌ها حداقل تا 30 درصد کاهش پیدا می‌کند.
همدانی گفت: مجمع ملی کاهش خطر با هدف مدیریت یکپارچه تشکیل در پژوهشکده سوانح طبیعی تشکیل شده و در دو سال اخیر جلسات متعدد کارشناسی در این باره داشتیم ولی اگر سایت سازمان ملل متحد را چک کنید در این زمینه فقط نام کشور ایتالیا مطرح است و اسمی از ایران نیست که علت آن عدم شفافیت فعالیت‌هاست.
مشاور امور بین‌الملل پژوهشکده سوانح طبیعی افزود: یکی از وظایف سازمان مدیریت بحران، ایجاد هماهنگی در بین نهادها و بخش های مختلف است که در حال حاضر هماهنگی محدودی وجود دارد و این هماهنگی باید بیشتر اجرا شود.