شناسایی، اولویت‌بندی و تعیین نحوه مداخله در روستاهای درمعرض خطر سوانح طبیعی

بند 8 ماده 27 قانون برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران درخصوص شناسایی روستاهای در معرض خطر سوانح طبیعی کشور تحت عنوان "شناسایی روستاهای در معرض خطر سوانح طبیعی جهت اجرای طرح های ایمن سازی این سکونتگاه‌ها با همکاری دستگاه‌های مسئول و مشارکت مردم و نهادهای محلی، به نوعی که حداقل سی درصد (30%) روستاهای در معرض خطر تا پایان اجرای قانون برنامه ایمن‌سازی شوند"، بر این ضرورت تأکید دارد.

از طرفی کاهش اثرات و خسارات ناشی از سوانح طبیعی، نیازمند داشتن برنامه منسجم و تعریف و تبیین استراتژی‌هایی مناسب به منظور ارزیابی آسیب‌پذیری و مدیریت خطر حوادث و سوانح است که نیاز به داده‌های بسیاری به منظور حمایت از تصمیم‌گیری دارد. 

بر اساس چهارچوب سند سندای می‌توان در خصوص پایش و ارزیابی و درک خطرپذیری سوانح و به اشتراک‌گذاری اطلاعات و نحوه تولید آن به منظور تقویت حاکمیت خطرپذیری سوانح و هماهنگی بین نهادها و بخش‌های مربوطه و مشارکت کامل و هدفمند ذینفعان با هدف کاهش خطرپذیری اقدام نموده و با بهبود دسترسی بلادرنگ به داده‌های قابل اعتماد، از فضا و اطلاعات موجود در محل، از جمله سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده نموده و با استفاده از نوآوری‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در راستای تقویت اندازه‌گیری، جمع‌آوری، تحلیل و توزیع داده‌ها پیش رفت.

بنابراین سیستم‌های پشتیبان تصمیم در مدیریت بحران با مدیریت دانش در ارتباط بوده و مدیران را قادر می‌سازند تا تصمیمات آگاهانه و علمی‌تری اتخاذ نمایند. بدین‌منظور باید اطلاعات کافی در مورد وضعیت موجود، اقدامات لازم و اولویت انجام آن‌ها به منظور اتخاذ تصمیم صحیح وجود داشته باشد تا با تکیه بر اطلاعات مکانی و توصیفی موجود و انجام تحلیل‌های مورد نیاز، امکان تصمیم‌گیری‌های صحیح فراهم گردد.

به همین منظور برای اولین بار طرح ملی «شناسایی، اولویت بندی و نحوه مداخله در روستاهای درمعرض خطر سوانح طبیعی» در سطح روستاهای کل کشور، در پژوهشکده سوانح طبیعی اجرا گردید. در این طرح پس از تعیین معیارها و شاخص‌های موثر در ارزیابی مخاطرات اولویت دار در سطح کشور (زلزله، سیل، حرکات دامنه‌ای (زمین‌لغزش و رانش، خزش، سنگ‌افتان)، فرونشست و فرو چاله و ماسه‌های روان) و اخذ اطلاعات مرتبط با روستاها از بنیاد مسکن استان‌ها و مدیریت بحران استان‌ها و نیز نقشه‌های مبنا از دستگاه‌های متولی، کل اطلاعات توسط یک گروه متشکل از کارشناسان مطالعات محیطی– اکولوژیکی (زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی، اقلیم‌شناسی و هیدرولوژی)، علوم اجتماعی و برنامه‌ریزی روستایی تلفیق و بر اساس تحلیل چندمخاطره‌ای، لیست روستاهای دارای ریسک بالای چند مخاطره همزمان در سطح کشور به عنوان روستاهای اولویت اول جهت بازدید و ارائه راهکارهای کاهش خطر مشخص گردید.

در گام بعد، 1330 روستای اولویت‌دار از نظر مخاطره در 31 استان، توسط متخصصین حوزه‌های مختلف مورد بازدید میدانی و ارزیابی دقیق خطر قرار گرفت. قابل ذکر است که فرم‌های ارزیابی میدانی به منظور برداشت یکسان و جامع اطلاعات توسط متخصصین مراجعه کننده جهت بازدید میدانی با تشکیل جلسات کارشناسی و جمع‌بندی نظرات کارشناسان خبره در زمینه مخاطرات و مدیریت ریسک برای اولین بار در کشور با رویکرد مدیریت چندمخاطره‌ای طراحی گردید. همچنین با طراحی و استقرار سامانه اطلاعات مکانی پایش و ارزیابی سکونتگاه‌های روستایی در معرض خطر، بر بستر وب‌جی‌آی‌اس (WEB GIS) همزمان با انجام بازدید روستاهای مورد اشاره، اطلاعات برداشت‌شده طبق فرم‌های برداشت میدانی در سامانه بارگذاری گردید و با توجه به ویژگی‌های این سامانه از قبیل طراحی در محیط اوراکل، تعریف سطح دسترسی برای ذی‌نفعان مختلف از سطوح ملی تا سطوح محلی، امکان به‌روزرسانی اطلاعات، دارابودن ماژول‌های مختلف، گزارش‌گیری، تحلیل مکانی مخاطرات و تولید نقشه‌های موضوعی و ترکیبی، بهره‌گیری از آن به عنوان سیستم پشتیبان تصمیم در تمامی مراحل مدیریت بحران، قبل، حین و پس از سانحه، در سطح کشور امکان‌پذیر است.

افزایش و تکمیل اطلاعات مورد نیاز در تحلیل‌های مرتبط با ارزیابی‌های ریسک همزمان با ورود اطلاعات برداشت‌شده در بازدید میدانی از سایر روستاهای درمعرض خطر کشور و نیز به‌روزرسانی اطلاعات، منجر به افزایش توانمند سازی جامعه درخصوص مدیریت ریسک سوانح طبیعی و افزایش سرعت و دقت در تجزیه و تحلیل اثرات، تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و درنتیجه کاهش هزینه‌های بازسازی و بازتوانی می‌گردد. 

 قابل ذکر است که در راستای ایجاد قابلیت ثبت برخط اطلاعات مورد برداشت در این سامانه سیستم اپلیکیشن موبایل سکونتگاه‌‍های روستایی در معرض خطر نیز طراحی و بهره‌برداری گردیده است.

 

فاطمه فلاحتی، عضو هیئت علمی پژوهشکده سوانح طبیعی و مدیر گروه پژوهشی مخاطرات هیدرولوژیکی پژوهشکده