مرتضی جعفری: اساساً نمی‌توان گفت که ساختمانهای جدیدالاحداث در ترکیه عملکرد بهتری نسبت به ساختمانهای قدیمی داشتند و مشکلات مختلفی در رابطه با هردو این سازه‌ها وجود داشت که عمده‌ترین آنها به کیفیت مصالح، طراحی مفهومی و عدم رعایت ضوابط و آیین‌نامه‌ها باز می‌گردد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، 29امین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه مدیریت بحران با موضوع «درس‌آموخته‌های مدیریت بحران پس از زلزله سال 2023 ترکیه با تأکید بر مرحله پاسخ (ارائه گزارش بازدید از مناطق زلزله‌زده استان‌های غازی‌آنتپ، قهرمان ماراش و حاتای ترکیه)» توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی با حضور بیش از 550 از مسئولان، اساتید و علاقه‌مندان به این حوزه به صورت برخط برگزار شد.
مرتضی جعفری معاون پژوهشی و سرپرست گروه مدیریت بحران پژوهشکده سوانح طبیعی به ارائه گزارش بازدید از مناطق زلزله‌زده در استان‌های قهرمان ماراش، غازی آنتپ و حاتای ترکیه و درس‌آموخته‌های مدیریت بحران پس از این زلزله با تأکید بر مرحله پاسخ پرداخت.
ایشان ابتدا ساختار تکتونیک اصلی منطقه ترکیه و گسل‌های فعال آن را مورد بررسی قرار داد و ویژگی‌های زلزله‌شناسی زلزله 6 فوریه 2023 ترکیه و گستره آن را ارائه نمود.
جعفری در ادامه به تشریح مشاهدات میدانی از بررسی عملکرد ساختمانهای مسکونی، صنعتی، تاریخی و فرهنگی، دولتی و مراکز تجاری، بیمارستان و مراکز آموزشی و همچنین عملکرد سیستم‌های حمل‌ونقل، پل‌ها و خطوط انتقال در مناطق زلزله زده ترکیه پرداخت.
ایشان در ارزیابی اولیه جنبه‌های ژئوتکنیکی زمین‌لرزه‌های ترکیه به رخداد روانگرایی خاک، گسترش جانبی و تغییرشکل‌های زمین، کمبود ظرفیت باربری خاک اشاره و هرکدام را به تفصیل مورد بررسی قرار داد.
جعفری عوامل اصلی تعیین‌کننده در خسارات ساختمان‌ها در این زمین لرزه را شدت حرکت زمین، سیستم سازه و طراحی و کیفیت ساخت برشمرد و گفت: بین سال‌های 1998 تا 2001 به دلیل چهار عامل بازنگری آیین‌نامه زلزله در 2 سپتامبر 1998، تجربیات دو زمین‌لرزه مخرب در سال 1999، دستورالعمل طراحی بتن آرمه مدرن (TS-500) در سال 2001 و قانون بازرسی ساختمان در سال 2001 برای 19 شهر آزمایشی از جمله غازی آنتپ و حاتای و تعمیم آن به کل کشور در سال 2010، ساخت‌و‌سازها در ترکیه تغییراتی داشته است. براساس مشاهدات میدانی عملکرد ساختمانهای طراحی و ساخته شده قبل از این تغییرات، در ساختمانهای بتن مسلح عمدتاً ایراداتی از قبیل استفاده از میلگردهای صاف، جزئیات ناکافی آرماتورهای فولادی، مقاومت پایین بتن، وجود طبقه نرم در تراز همکف، اتصال نامناسب تیر به ستون و عدم توانایی انتقال نیروهای جانبی به فونداسیون مشاهده شد.
سپس ایشان به ارائه گزارش بازدید از ساختمانهای بتن مسلح در ترکیه و عدم رعایت ضوابط آرماتورهای عرضی در این ساختمان‌ها پرداخت و نقش آرماتورهای عرضی در افزایش مقاومت در برابر زمین‌لرزه را تشریح نمود و افزود: در آدیامان در بیش از 80 درصد این قبیل ساختمان‌ها، عدم رعایت ضوابط آرماتور عرضی و عدم وجود آرماتورهای عرضی در نقاط حساس اتصالات تیر و ستون مشاهده شد.
وی در ادامه، دلایل احتمالی شدت بالای آسیب در بیش از 1000 ساختمان ساخته‌شده پس از سال 2000 را استفاده از دیافراگم انعطاف‌پذیر، عدم رعایت طراحی مفهومی برای توزیع نیروهای جانبی به عناصر باربر عمودی، خطاهای احتمالی در جزئیات اجرایی، دست کم گرفتن نیازهای لرزه‌ای، بررسی‌های ناکافی اثرات ساختگاهی و ملاحظات ژئوتکنیکی سایت قبل از ساخت‌‍وساز ساختمان و طراحی ضعیف فونداسیون به‌ویژه در مناطق حاتای و گلباشی دانست.
جعفری همچنین به تشریح تفصیلی وضعیت ساختمانهای جدیدالاحداث در زلزله ترکیه پرداخت و مسائل و موضوعات سازه‌ای دیگری از قبیل قطع مسیر انتقال بارها، سنگین کردن طبقات فوقانی و انعطاف پذیری زیاد طبقات پایینی را ارائه نمود.
در ادامه، ایشان پس از تشریح سیستم ارزیابی خسارت ساختمان ها در ترکیه، به بیان وضعیت عملکرد سایر ساختمان‌ها پرداخت و گفت: برخی بناهای تاریخی با وجود قدمت بالا آسیب جدی ندیده بودند.در بیمارستان شهر آدیامان نیز خدمات‌رسانی فعال بود و قسمت‌هایی که با آسیب جزئی روبرو شده بود، در حال تعمیر بود. ساختمانهای دولتی و مراکز تجاری که اغلب آنها که بعد از سال 2000 ساخته شده بودند، ظاهراً وضعیت مناسبی داشتند و برای ارزیابی صحیح می‌بایست بررسی‌های تکمیلی انجام شود. خدمات عابربانک و سرویس‌دهی بانک‌ها از طریق دستگاه خودپرداز نیز در 7-8 روز پس از زلزله ارائه می‌شد. مراکز آموزشی بازدیدشده نیز آسیب چندانی ندیده بودند.
معاون پژوهشی پژوهشکده سوانح طبیعی در ادامه وضعیت عملکرد پل‌ها، راه‌آهن، پست‌های برق و خطوط لوله در مناطق زلزله‌زده را مورد بررسی قرار داد و گفت: ارزیابی‌های اولیه حاکی از عدم آسیب جدی به پست‌های برق در مناطق زلزله زده بوده است و قطعی برق به شکل مختصر نیز مربوط به انشعابات درون‌شهری بوده است. وی در رابطه با سیستم حمل‌ونقل گفت: گسیختگی در راه‌ها، بزرگراه‌ها و جاده‌های درون‌شهری مشهود بود.
جعفری خاطرنشان ساخت: اساساً نمی‌توان گفت که ساختمانهای جدیدالاحداث در ترکیه عملکرد بهتری نسبت به ساختمانهای قدیمی داشتند و مشکلات مختلفی در رابطه با هردو این سازه‌ها وجود داشت که عمده‌ترین آنها به کیفیت مصالح، طراحی مفهومی و عدم رعایت ضوابط و آیین‌نامه‌ها و مسائل اجرایی باز می‌گردد.
ایشان همچنین به تشریح وضعیت هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران پس از زلزله ترکیه پرداخت و گفت: ارزیابی‌های اولیه میزان خسارات در سراسر منطقه آسیب‌دیده را 11 شهر با جمعیتی حدود 14 میلیون نفر نشان می‌داد، براساس برنامه واکنش اضطراری ترکیه (تدوین شده در سال 2015)، سطوح فرماندهی ستادها در سطح ملی و استانی فعال شد، تیم‌های جستجو و نجات در منطقه مستقر شدند، رئیس جمهور ترکیه در روز 7 فوریه، برای 10 استان زلزله‌زده به مدت 3 ماه وضعیت فوق‌العاده اعلام نمود و علاوه بر این، وضعیت اضطراری سطح 4 در کشور اعلام گردید که مستلزم درخواست کمک‌های بین‌المللی است.
جعفری در ادامه برنامه پاسخ به بحران در ترکیه و نمودارهای تعداد پرسنل و خدمات فوریت پزشکی به همراه تلفات و مصدومین در شهرهای مختلف پس از زلزله را ارائه نمود و نقش و اقدامات هلال‌احمر ترکیه را تشریح کرد.
وی در انتها، به بیان وضعیت اردوگاه‌ها، اسکان اضطراری و موقت، خدمات بهداشتی و دفع فاضلاب، توزیع اقلام بهداشتی، خدمات روانی اجتماعی، کمک‌های بین‌المللی، خدمات ارتباطاتی، گروه‌های جهادی داوطلب، توزیع کمک‌های مردمی و آسیب‌دیدگی‌های ثانویه پرداخت.