محمدرضا قائم مقامیان: برای محاسبه ریسک زلزله نیاز به اطلاعات ساختمانی، جمعیتی و سرمایه‌ها داریم و سخت‌ترین بخش در محاسبه ریسک، جمع‌آوری این اطلاعات است.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، سی‌ویکمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه مدیریت بحران با موضوع «کاهش ریسک مخاطرات و تدوین برنامه اقدام آینده‌نگر (مخاطرات زلزله، گردوغبار و آلودگی هوا)» توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی با همکاری مؤسسه پژوهشی توسعه علوم، کاربردها و فناوری‌های فضایی دانشگاه تهران و با حضور بیش از 400 نفر از مسئولان، اساتید و علاقه‌مندان به این حوزه به‌صورت حضوری و برخط در پژوهشکده برگزار شد.
در این نشست، محمدرضا قائم مقامیان استاد پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌‌شناسی و مهندسی زلزله پیرامون لزوم مطالعات کاهش خطرپذیری و افزایش تاب‌آوری لرزه‌ای و نقش آن در توسعه پایدار به ارائه بحث پرداخت. ایشان در ابتدا ضمن اشاره به قرارگیری تقریباً تمامی مناطق مسکونی کشور در پهنه دارای خطر بالای زلزله، مشکلات شهرها در مواجهه با خطر زلزله از قبیل تمرکز و تراکم جمعیت و ساختمان‌ها در شهرهای بزرگ، عدم رعایت سرانه‌ها، عدم رعایت استانداردها در ساخت‌وساز و کمبود فضاهای باز شهری و امکانات موردنیاز برای مدیریت بحران را برشمرد.
ایشان ادامه داد: در مفهوم جدید Risk sensitive landuse planning به یک مخاطره بسنده نمی‌شود بلکه نقشه ریسک بر اساس مخاطرات مختلف تهیه و بر اساس آن پیرامون ساخت مستحدثات در مناطق شهری تصمیم‌گیری می‌گردد.
وی گفت: برای شناخت عواقب مخاطرات، اولین قدم این است که مخاطرات اولویت‌دار را بشناسیم و سپس باید برآورد خطر کنیم و پارامترهای در معرضیت را تعیین کنیم و پس از آن مسئله آسیب‌پذیری بررسی گردد. با ترکیب این عوامل محاسبه ریسک صورت می‌گیرد که مشخص می‌کند زلزله در کدام مناطق شهری و به چه میزان موجب خسارت می‌شود. قدم بعدی اقدامات در جهت کاهش ریسک است و باید اثرپذیری آن اقدام هم لحاظ شود و بر همین اساس می‌بایست اقدامات را بهینه نمود.
قائم مقامیان در ادامه مراحل ارزیابی ریسک را تشریح نمود و گفت: برای محاسبه ریسک نیاز به اطلاعات ساختمانی، جمعیتی و سرمایه‌ها داریم و سخت‌ترین بخش در محاسبه ریسک، جمع‌آوری این اطلاعات است. در نتیجه محاسبه ریسک، میزان خسارت جانی، ساختمانی، اقتصادی و اجتماعی تعیین می‌گردد.
ایشان ضمن تأکید بر ضرورت توجه به response capacity (ظرفیت پاسخ) علاوه بر Hazard (خطر) و vulnerability (آسیب‌پذیری)، گفت: در شاخص‌های مؤثر در خطرپذیری، علاوه بر خطر جنبش زمین و مخاطرات زمین‌شناختی و مسائل ژئوتکنیکی، مخاطرات ثانویه از قبیل انفجار، آتش‌سوزی، زمین‌لغزش و ... را نیز لحاظ نمود. وی افزود: در برنامه‌ریزی اقدامات می‌بایست خسارات غیرمستقیم را هم بررسی نمود که جمع‌آوری اطلاعات برای آن بسیار مشکل است.
قائم مقامیان در ادامه این نشست، مراحل ارزیابی ریسک زلزله شامل تحلیل و برآورد خطر (مطالعات لرزه‌زمین‌ساخت، لرزه‌خیزی و برآورد خطر و مطالعات ریزپهنه‌بندی ژئوتکنیک لرزه‌ای و خطر روانگرایی) و برآورد آسیب‌پذیری لرزه‌ای و تعریف اقدامات کاهش خطر بهینه (تهیه بانک داده‌های ساختمانی، جمعیتی، زیرساخت‌ها و سرمایه‌ها، مطالعات آسیب‌پذیری ساختمانی و جانی، زیرساخت‌ها و آسیب‌پذیری اقتصادی و اجتماعی و تعریف برنامه‌های اقدام و بهینه‌سازی آن جهت کاهش حداکثری ریسک با توجه به محدودیت منابع) را به تفصیل مورد بررسی قرار داد.
ایشان در ادامه تأکید کرد: مطالعات ریسک multidisciplinary هستند و از دانش زلزله شناسی تا دانش ساختمان و دانش ریسک و دانش اجتماعی و اقتصادی را شامل می‌شوند.
وی در پایان، نمونه مطالعات انجام‌شده در زمینه محاسبه و تعیین میزان خسارات را بررسی کرده پیرامون مبحث تدوین برنامه‌های اقدام، به تهیه طرح اصلاح ساختارهای آسیب‌پذیر شهری، شناخت فضاهای تخلیه امن اضطراری، شناخت راه‌های اضطراری، برنامه عملیاتی برای تسریع در اقدامات امدادی و ... اشاره نمود و گفت: شهرهای تهران، مشهد و تبریز به ترتیب سه شهر پرخطر از نظر خطر زلزله هستند.