رضا شهبازی مدیر کل مخاطرات سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی گفت: بیشتر هزینه‌های انجام‌شده در مدیریت بحران گرد و غبار به بخش‌های مهار و پایش و هشدار اختصاص پیدا می‌کند؛ در حالی که اگر در بخش پدیده‌شناسی هزینه‌های بیش‌تری صورت گیرد، علاوه بر جلوگیری از بروز بحران‌های بیشتر، از هزینه‌های بخش‌های دیگر نیز کاسته می‌شود.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، نشست آنلاین «تحلیل مخاطره گردوخاک و طوفان گردوخاک» در قالب سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه مدیریت بحران توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی در روز دوشنبه 28 تیر 1400 ساعت 14:30 الی 16:30 برگزار گردید.
در این نشست آنلاین، رضا شهبازی مدیر کل مخاطرات سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی به بررسی و تحلیل «مبانی کاربردی شناسایی پهنه‌های مستعد تولید گرد و غبار و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی ذرات» پرداخت.
ایشان در ابتدا مطالعات گرد و غبار را در سه بخش پدیده‌شناسی، پایش و هشدار و برنامه اقدام و عمل تقسیم‌بندی نمود.
شهبازی در ادامه مباحث خود در زمینه پدیده‌شناسی مسئله گرد و غبار، این سوال را مطرح کرد که اساساً گردوغبار از کجا می‌آید؟ وی ادامه داد: موضوع گردوغبار، ذیل بحث فرسایش رسوب قرار می‌گیرد که شامل فرسایش بادی و فرسایش آبی می‌باشد. در فرسایش بادی با بحث گردوغبار سرو کار داریم که به سه صورت خزش، جهش و تعلیق صورت می‌گیرد.
ایشان در ادامه به تجربه کشور آمریکا در سال‌های 1939-1931 پرداخت و اشاره کرد که بحران گرد و غبار در این کشور چگونه منجر به خشکسالی، مهاجرت و تخریب خاک شده است و در ادامه تجربیات پیرامون بیابان گوبی چین را تشریح نمود.
در ادامه این نشست، مدیر کل مخاطرات سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی، تاریخچه‌ای از شکل‌گیری گردوغبار در ایران را ارائه کرد و گفت: بر اساس داده‌های هشدار سازمان هواشناسی، تا سال 1372 غبار تنها در خوزستان وجود داشت و در مرکز کشور و حوزه هامون خبری از غبار نبود. در سال 1379 آرام آرام شدت و حدت غبار بیشتر شد و علاوه بر خوزستان به مرکز کشور مثل اصفهان نیز رسید. سال 1388 به دنبال خشکسالی سراسری در کشور، گردوغبار کل کشور را فراگرفت و در تیرماه 88 گردوغبار حتی به مشهد نیز رسید، اما در حوزه هامون به دلیل وجود آب، مشکلی پیش نیامد. با این حال، رفته‌رفته و به دنبال خشک شدن حوزه هامون و تالاب‌های مرکزی، گردوغبار کل کشور را فرا گرفت.
ایشان در ادامه به بیان دلایل شکل‌گیری گرد و غبار در کشور و تشریح آن‌ها پرداخت:
- موقعیت جغرافیایی (قرار گرفتن در کمربند خشکی‌های جهان و غبارگیری)؛
- نوسانات آب در منطقه جنوب غرب آسیا؛
- بی‌ثباتی در منطقه (بی‌ثباتی سیاسی در عراق و سوریه منجر به عدم حفاظت از محیط‌زیست شد و در نتیجه آن، چشمه‌های تولید غبار در این کشورها گسترش پیدا کرد)؛
- وابستگی به منابع آب شیرین و مشترک؛
- فقدان دیپلماسی آب در منطقه؛
- تغییرات آب و هوایی.
رضا شهبازی افزود: برای شناسایی پهنه‌های مستعد، راهکارهای مختلفی وجود دارد؛ ولی شاید عملیاتی‌ترین آن‌ها کاربرد مهندسی معکوس است. ما اندازه ذرات گرد و غبار را می‌دانیم؛ پس کافی است که در طبیعت بگردیم و دریابیم که ذرات در کدام محیط‌ها تشکیل می‌شوند و تجمع می‌یابند و کجاها در معرض باد قرار می‌گیرند و به هوا بلند می‌شوند. با این استدلال می‌توان گفت که منشاء ذرات گرد و غبار اراضی هموار، متشکل از رسوبات یا خاک تکامل‌نیافته یا تخریب‌شده و ریزدانه، خشک و بدون پوشش گیاهی مؤثر و در معرض بادهایی با سرعت بالاتر از آستانه فرسایش می‌باشد.
مدیر کل مخاطرات سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی ادامه داد: با این استدلال ساده اما علمی، طرح ملی شناسایی پهنه‌های مستعد تولید گرد و غبار در دستور کار سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور قرار گرفت و نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که 35 هزار کیلومتر مربع اراضی مستعد تولید گرد و غبار در سراسر کشور وجود دارد. در ادامه به شناسایی پهنه‌های دارای اولویت برای اجرای برنامه‌های مهار پرداخته شد که منطقه‌ای حدود هزار کیلومترمربعی جنوب شرق اهواز به عنوان مهم‌ترین کانون تولید گرد و غبار در سال 1396 شناسایی شد.
ایشان در پایان خاطرنشان ساخت: بیشتر هزینه‌های انجام‌شده در مدیریت بحران گرد و غبار، به ترتیب به بخش‌های مهار و پایش و هشدار اختصاص پیدا می‌کند و سهم بخش پدیده‌شناسی در این میان بسیار اندک است، در حالی که اگر در این بخش هزینه‌های بیش‌تری صورت گیرد و پدیده‌شناسی جدی گرفته شود، علاوه بر جلوگیری از بروز بحران‌های بیشتر، از هزینه‌های بخش‌های دیگر نیز کاسته می‌شود.