محمدمهدی جوادیان‌زاده: باتوجه به بیلان منفی دشت بم باید ضوابط شدیدتری را در خصوص محدودیت حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق اعمال نمود؛ از طرفی در مرمت قناتهای آسیب‌دیده و حفر پیشکار بهتر است از مقنی‌های حرفه‌ای قدیمی استفاده شود یا به نوعی از تجربیات فنی آنها بهره‌برداری گردد. برخی از تجربیات فنی آنها کاملا محلی است و به شرایط محیطی منطقه مربوط می‌شود و این نوع دانش بومی تنها در اختیار مقنی‌های قدیمی بم است که باید به گردآوری عمیق آن همت گماشت.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، هجدهمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه مدیریت بحران به مناسبت هجدمین سالگرد زلزله بم و روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش خطرات بلایای طبیعی با عنوان «مدیریت خطر حوادث و سوانح میراث فرهنگی» به همت پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی در روز دوشنبه مورخ 6 دی‌ماه سال 1400 از ساعت 9:30 الی 12:30 با حضور بالغ بر 350 نفر از مسئولان، اساتید و علاقمندان به این حوزه به صورت برخط برگزار شد.
در این نشست، محمدمهدی جوادیان‌زاده مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد و سرپرست مرکز بین‌ا‌لمللی قناتها و سازه‌های آبی به سخنرانی پیرامون مقدمه‌ای بر وضعیت قناتها پس از زلزله سال 1382 بم پرداخت. ایشان در ابتدا به تعریف قنات، قناتهای شهر بم و ویژگی‌های آنها، ارتباط اضافه برداشت آب زیرزمینی و زلزله بم، رفتار قناتها در زلزله‌های شدید، اثر زلزله بر قناتهای بم، مقایسه قنوات بم قبل و بعد از زلزله پرداخت.
وی ادامه داد: قناتهای بم با توجه به خصوصیاتی نظیر تفاوت در ساختمان و میزان آبدهی آنها، قنات‌هایی کوتاه و کم عمق با آبدهی زیاد و قناتهای طولانی و عمیق با آبدهی نسبتاً اندک، اثر صنایع مدرن بر قنوات بم، خسارت فراوان قناتهای بم از حفر چاه‌های عمیق، استفاده همیشگی از آب قناتها به دلیل شرایط اقلیمی بم با یکدیگر متفاوت می‌شوند.
جوادیان‌زاده اذعان داشت: چهار گسل اصلی در بم وضعیت عمومی قناتهای بم را شکل می‌دهند که باعث می‌شود سفره آب زیرزمینی به 5 واحد هیدرولوژیک تقسیم شود؛ هر گروه از قناتها بدون تداخل با گروه‌های دیگر از واحد هیدرولوژیک نسبتاً مستقلی آب می‌گیرند. در ادامه ایشان به وضعیت تغذیه قناتهای بم پرداخت و از طولانی‌ترین و کوتاه‌ترین قنات، از قنات‌هایی با بیشترین و کمترین حجم آبدهی و از عمیق‌ترین و کم‌عمق‌ترین قنات نام برد.
وی همچنین رفتار قناتها طی زلزله بم را تشریح کرد: سینک هول‌ها و نشست‌ها بر اثر فروریزی قناتها در اثر زلزله ایجاد می‌شوند و از اثرات زلزله بر قناتها می‌توان به مواردی چون دگرگونی ساختمانی، انجام رفع انسداد و مرمت به صورت روباز با حفر کانالی از سطح زمین تا کف کانال و... اشاره کرد که در نهایت این دگرگونی‌ها منجر به افزایش یا کاهش آبدهی آنها می‌شود.
ایشان در پایان بیان نمود که باتوجه به بیلان منفی دشت بم باید ضوابط شدیدتری را در خصوص محدودیت حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق اعمال نمود؛ از طرفی در مرمت قناتهای آسیب‌دیده و حفر پیشکار بهتر است از مقنی‌های حرفه‌ای قدیمی استفاده شود یا به نوعی از تجربیات فنی آنها بهره‌برداری گردد. برخی از تجربیات فنی آنها کاملا محلی است و به شرایط محیطی منطقه مربوط می‌شود و این نوع دانش بومی تنها در اختیار مقنی‌های قدیمی بم است که باید به گردآوری عمیق آن همت گماشت.
از آنجایی که زلزله بم باعث تغییراتی در نظام‌های مدیریت قناتها شده است، به نظر می‌رسد که باید نظام‌های مدیریتی جدید به گونه‌ای استقرار یابند که بتوانند همان کارکردهای اجتماعی نظام‌های سنتی را ایفا نمایند. در غیر این صورت در دراز مدت اختلال‌های مدیریتی منجر به آسیب‌های فنی در قنوات خواهند شد. نظام‌های مدیریتی جدید باید بتوانند همه عوامل اقتصادی، اجتماعی و تکنیکی منطقه را در ارتباطی سیستماتیک نگاه دارند و همان تعادل سابق را بین آنها ایجاد نمایند. به زعم ایشان الزام برقراری شبکه سنجش سطح آب‌های زیرزمینی در منطقه، اندازه‌گیری آبدهی کلیه چاه‌ها و قنوات به صورت سالیانه، تهیه بانک اطلاعاتی از کلیه مقنیان، استادکاران، خبرگان و میراب‌های منطقه و کارشناسان قدیمی کشاورزی، تبدیل سیستم سنتی حفر قنات به سیستم‌های نیمه سنتی و مدرن، توجه به نسل جوان و تربیت نیروی جوان به منظور نگهداری و مرمت قنوات باید مورد توجه قرار گیرد.