پرویز رزمیان فر: در حادثه انفجار قطار نیشابور با توجه به اینکه آتش‌نشانان از وجود نیترات آمونیم داخل واگن‌ها بی‌اطلاع بودند، اقدامی در خنک نمودن واگن‌هایی که در مجاور حرارت حاصل از سوختن الیاف پنبه بودند، نداشتند و یکی از واگن‌ها که در مجاور واگن پنبه‌ای قرار داشت، منفجر شده و موج انفجار حاصل از آن سبب انفجار همزمان شش واگن دیگر می‌گردد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، بیستمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه مدیریت بحران به مناسبت هجدهمین سالروز حادثه انفجار قطار نیشابور با عنوان «بازخوانی بزرگترین انفجار مواد شیمیایی خطرناک در کشور: حادثه قطار نیشابور» به همت پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی در روز دوشنبه دوم اسفندماه 1400 ساعت 14:00 الی 16:00 با حضور بالغ بر 200 نفر از مسئولان، اساتید و علاقمندان به این حوزه برگزار شد.
در بخش سوم این نشست که به صورت برخط برگزار شد، پرویز رزمیان‌فر مدرس دانشگاه و کارشناس رسمی دادگستری در امور آتشسوزی و آتش‌نشانی پیرامون عملیات مقابله در حادثه قطار نیشابور سخنرانی نمود.
رزمیان‌فر، حادثه قطار نیشابور را در گروه حوادث hazmat قرار دارد و گفت: حادثه قطار نیشابور دارای چندین مرحله می‌باشد ولی آنچه در اینگونه از حوادث مهم بوده و باید توسط فرمانده اولین تیم اعزامی انجام شود ارزیابی اولیه است تا از این طریق، ابعاد حادثه و ریسک‌های موجود برآورد گردد و بر اساس آن تعیین استراتژی و مشخص نمودن تاکتیکهای عملیاتی صورت پذیرد. در مرحله ارزیابی بویژه حوادث مواد خطرناک (hazmat) جهت اجرای برنامه پاسخ دهی (response) باید مرحله شناسایی مواد (recognition) صورت پذیرد.
ایشان گفت: متاسفانه در این حادثه تلخ هیچ کدام از روش‌های شناسایی مواد خطرناک ملحوظ نگردیده بود. بطور معمول جهت مشخص نمودن مواد خطرناک از مواردی چون لوزی شناسایی خطرات، طبقه بندی نه گانه Un number ، CAS number ،ADR ،RID ،SDS و اطلاعات بارنامه استفاده می‌گردد. بنابراین این موضوع باید مد نظر قرار داده شود که فرماندهی آتش‌نشانی از وجود ماده‌‌ای بنام نیترات آمونیم در هفت واگن و هر واگن به ظرفیت 50 تن یعنی جمعا 350 تن بی اطلاع بوده است. به عبارتی بخشی از برنامه‌های عملیاتی استاندارد (standard operation procedure ) ترسیم شده، اشتباه بوده است.
رزمیان فر در رابطه با آتشسوزی مرحله اول و عملیات اطفاء حریق اذعان داشت: پس از حرکت قطار و و واژگونی آن، بنزین از مخازن جاری شده و در اثر عواملی مانند اصطکاک شعله‌ور می‌گردد. فرمانده تیم آتش‌نشانی و آتش‌نشانان با شناخت قبلی که نسبت به حریق‌های مخازن بنزین و ریسک‌های مربوطه به ویژه انفجار داشتند، نسبت به مشخص نمودن منطقه خطر ( hot zone) اقدام نموده و نسبت به تخلیه ساکنین نیز عمل نموده و با استفاده از Fire foam آتشسوزی را مهار و اطفا می‌نمایند.
ایشان ادامه داد: در مرحله قبل که مخازن بنزین شعله ور گردیدند، در اثر شدت شعله و انتقال به واگن‌های پنبه، پنبه‌ها شعله‌ور می‌گردند. در این مرحله از آتشسوزی و عملیات اطفاء حریق، به دلیل اینکه ماده جامد معمولی در حال سوختن است و خطری از بابت انفجار وجود ندارد، منطقه خطری هم تعریف نگردیده و اهالی و دیگر تماشاگران که از راه‌های دور آمده بودند، نزدیک منطقه حادثه می‌شوند تا از نزدیک محل را مشاهده نمایند.
رزمیان فر گفت: در آتشسوزی مذکور به علت کمبود آب در منطقه وقوع حادثه، به ناچار آب جهت اطفاء حریق بوسیله خودروهای مخزن‌دار و یا خودروهای آتش‌نشانی از فاصله دورتری نسبت به مکان حادثه تأمین می گردیده و حجم آب فراهم‌شده و تعداد سرنازل‌ها ( دبی مورد نیاز) قادر به اطفاء نبوده و این حریق که عامل اصلی انتقال حرارت به واگن نیترات آمونیم و تجزیه و انفجار بوده، بیش از چهار ساعت ادامه داشته است.
کارشناس رسمی دادگستری در امور آتشسوزی و آتش‌نشانی در رابطه با چگونگی انفجار نیترات آمونیم گفت: نیترات آمونیم که بصورت گرانول‌های سفید خاکستری می‌باشد، بیشترین مصرف را در صنایع نظامی و در امور کشاورزی دارد. این ماده که در گروه مواد انفجاری و اکسیدکننده طبقه‌بندی می‌گردد، ترکیبی است بسیار ناپایدار که در برابر ضربه، موج انفجار، حرارت بالا و ترکیب با مواد ارگانیک، قابل انفجار می‌باشد.
وی ادامه داد: در حادثه مذکور با توجه به اینکه آتش‌نشانان از وجود نیترات آمونیم داخل واگن‌ها بی‌اطلاع بودند، اقدامی در خنک نمودن واگن‌هایی که در مجاور حرارت حاصل از سوختن الیاف پنبه بودند، نداشتند و یکی از واگن‌ها که در مجاور واگن پنبه‌ای قرار داشت، منفجر شده و موج انفجار حاصل از آن سبب انفجار همزمان شش واگن دیگر می‌گردد. در تأیید این موضوع، افرادی که در فاصله دورتر بودند، اظهار داشتند که دو صدای انفجار به گوششان رسیده و صدای دوم بسیار قوی‌تر بوده است.
رزمیان فر در پایان خاطرنشان ساخت که در صورت اطلاع فرماندهی آتش‌نشانی از وجود محموله نیترات آمونیم در واگن‌ها، اقداماتی از قبیل ایجاد حریمی به شعاع 800 متر، خنک نمودن واگن‌هایی که در معرض حرارت قرار داشتند از راه دور (استفاده از مانیتورهای هدایت آب)، جداسازی و جابجایی واگن حامل الیاف پنبه از دیگر واگن‌ها و در نهایت در صورت فراهم نبودن آب به میزان دبی مورد نیاز و عدم توانایی در جابجایی واگن مشتعل الیاف پنبه باید نسبت به فرمان عقب‌نشینی و حفظ حریم 800 متر برای کلیه نیروهای عملیاتی اقدام می‌گردید.