سحر تاجبخش: این افزایش دما سبب افزایش بارش در مناطق حاره‌ای خواهد شد که بخش‌های جنوبی کشور ما را نیز پوشش می‌دهد. در این شرایط توازن جو از بین می‌رود و پدیده‌های بی نظمی رخ می‌دهد. تغییر اقلیم سبب می‌شود تا ما شاهد افزایش رخدادهای حدی باشیم.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده سوانح طبیعی، بیست‌وچهارمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه مدیریت بحران با عنوان «بررسی ابعاد مدیریت بحران سیلاب مردادماه سال 1401» در روز دوشنبه 24 مردادماه 1401 توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی با حضور حدود 650 نفر از مسئولان، اساتید و علاقمندان به این حوزه به صورت برخط برگزار شد.
سحر تاجبخش معاون وزیر راه و شهرسازی و رئیس سازمان هواشناسی کشور با اشاره به وضعیت دما و بارش متاثر از تغییرات اقلیمی در سال‌های آینده اظهار کرد: هیات بین‌الدول تغییر اقلیم که تغییر اقلیم در دهه‌های آینده را بررسی می‌کند، بر اساس روند افزایش دما سناریوهای مختلفی را تبیین می‌کند. مهمترین عامل افزایش دما نیز گازهای گلخانه‌ای است و نیمکره شمالی بالاخص قطب شمال وضعیت بدتری را در آینده خواهند داشت.
وی ادامه داد: این افزایش دما سبب افزایش بارش در مناطق حاره‌ای خواهد شد که بخش‌های جنوبی کشور ما را نیز پوشش می‌دهد. بر اساس این سناریو این مناطق درگیر بارش‌های شدید تا سال 2100 خواهند شد. افزایش دما سبب می‌شود تا رخدادهای حدی افزایش پیدا کند. در این شرایط توازن جو از بین می‌رود و پدیده‌های بی نظمی رخ می‌دهد. تغییر اقلیم سبب می‌شود تا ما شاهد افزایش رخدادهای حدی باشیم.
تاجبخش با اشاره به سیل‌های اخیر کشور اظهارکرد: سیل به معنای یک آب سرریز است، اگر آب در مسیر رودخانه جاری شود نباید سیل محسوب شود. وقتی ما در بستر رودخانه ساخت‌و‌ساز انجام می‌دهیم، نمی‌توانیم از بروز سیل گله‌مند باشیم. البته این موضوع منافاتی با وظایف و مسئولیت‌های سازمان هواشناسی و دیگر سازمان‌های مسئول ندارد.
وی درباره عوامل ایجاد سیل گفت: اتفاقات مختلف می‌تواند سبب ایجاد سیلاب شود. ممکن است آب در زمین فرو نرود. مشکلاتی برای فاضلاب ایجاد شود. جریان آب از دریا به ساحل بیاید و یا آب در منطقه‌ای جمع شود و از بستر رودخانه بیرون بزند. سیلاب مخاطره‌ای بسیار رایج در دنیا است. سیلاب در میان مخاطرات طبیعی بیشترین آمار را به خود اختصاص می‌دهد؛ همچنین از نظر میزان آسیب‌پذیری جوامع نیز سیل بیشترین تاثیر را روی افراد می‌گذارد. در واقع مخاطرات جوی جزو عمده‌ترین مخاطرات طبیعی هستند که در میان آنها سیل از همه شاخص‌تر است.
رئیس سازمان هواشناسی اضافه کرد: بر اساس نقشه سیل‌خیزی ایران، بخش‌های جنوبی کشور بسیار مستعد سیل هستند همچنین بر اساس تغییرات مکانی شاخص روزهای «تر»، بخش‌های جنوبی کشور بارش کمتری دارند اما سیل خیزترند. به علت پایین بودن توان زیرساخت‌ها در این مناطق، آسیب‌پذیری در مقابل سیل بیشتر است.
وی ادامه داد: در بارندگی‌های اخیر سه عامل دورپیوند آنسو، دورپیوند دوقطبی اقیانوس هند و جریان مانسون در انتقال رطوبت به کشور نقش داشت. این اتفاق سبب شد در بخش‌های جنوبی کشور چه در تیر ماه در استان سیستان و بلوچستان و چه در مرداد ماه در استان‌های کرمان، فارس و خوزستان میزان بارش بالا باشد.
تاجبخش افزود: اصلی‌ترین عامل این بارش‌ها تضعیف جریان‌های حاکم در منطقه بود. معمولا در ایران در تابستان سامانه کم فشار دمایی حاکم است همچنین سیستم کم فشار جنب حاره‌ای سبب می‌شود تا هوا صعود نکند و باران ایجاد نشود. این سامانه امسال در ایران تضعیف شد و به سمت کشورهای غربی رفت و سرکوب هوا انجام نشد. این اتفاق به همراه جریان مانسون سبب شد شرایط بسیار مناسبی برای تولید رطوبت، بارش و همرفت ایجاد شود.
رئیس سازمان هواشناسی در ادامه تصریح کرد: ما برای انجام وظایف خود از چندین منبع مختلف استفاده می‌کنیم. مورد اول اطلاعات جوی است که در اختیار خودمان است. مورد بعدی استفاده از اطلاعاتی است که می‌تواند به ما کمک کند. ما باید از داده‌های بارش هنگامی که به زمین می‌رسند، مطلع باشیم همچنین بدانیم که این بارش در چه حالتی دبی رودخانه را از حد معمول خارج می‌کند. این داده‌ها باید از سوی سازمان‌های دیگر در اختیار ما قرار گیرد. برای مثال اطلاعات مربوط به دبی رودخانه در اختیار وزارت نیرو است. اگر اطلاعات دبی رودخانه به‌درستی در اختیار ما قرار نگیرد خروجی غلطی خواهیم داشت.
وی اضافه کرد: سامانه هشدار برای 500 نقطه طراحی شده که البته کم است همچنین داده‌های ما با 17 مدل هیدرولوژی بررسی و در نهایت خروجی آن منتشر می‌شود. نکته‌ای که توسط سازمان‌های بین‌المللی به ما توصیه می‌شود این است که لزوما نیاز نیست که میزان بارش توسط ما اعلام شود. در واقع عدد مهم نیست. باید پیش بینی‌ها بر اساس تاثیرات آن انجام شود. برای مثال ما باید بدانیم که نفوذپذیری خاک محل مورد نظر چقدر است؟ همچنین باید بدانیم که سازه‌های ناپایدار در برابر باد کدامند؟ این ضرورت وجود پایگاه داده‌ای جامع که همه این اطلاعات را شامل شود را به ما گوشزد می‌کند. تمامی این موارد باعث نمی‌شود ما مسئولیت خود را انجام ندهیم اما اگر محصول با کیفیتی می‌خواهیم، نیازمند داده با کیفیت هستیم.
تاجبخش درباره شرایط صدور هشدار قرمز گفت: ما تنها زمانی که اثر تخریب و احتمال رخداد بسیار زیاد باشد، هشدار قرمز صادر می‌کنیم. در شرایطی که مساحت قابل توجهی درگیر پدیده مورد نظر نیست، هشدار قرمز صادر نمی‌شود. در سیل استهبان هشدار زرد صادر شد چرا که گستره تحت تاثیر سیل زیاد نبود و سیل نیز در بستر رودخانه اتفاق افتاده بود.
وی ادامه داد: برای صدور هشدارها باید داده خوبی در اختیار ما باشد اما این اتفاق نمی‌افتد. برای مثال در حوزه دیگری ما شاخص AQI را در اختیار سازمان محیطزیست قرار می‌دهیم در حالی‌که داده آن در اختیار ما نیست؛ همچنین تصمیم‌‌گیری درباره آن نیز مسئولیت ما نیست. تا زمانی که نظامات موجود اینگونه است به هدف پیش‌بینی‌ها نمی‌رسیم.
تاجبخش ادامه داد: در سیلاب اخیر 17 هشدار در سطح ستادی، 117 هشدار در سطح استان، 126 مورد اطلاع‌رسانی در رسانه ملی، 280 مورد رادیو، 1300 مورد در شبکه‌های استانی و 3030 مورد در رادیوهای استانی صادر شد. طبق آمار بارش تجمعی در مدت سیل استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و فارس بیشترین آمار را بین استان‌های تحت تاثیر سیل داشتند؛ همچنین استان‌های بوشهر، هرمزگان و تهران نیز از نظر پهنه‌ای سه استان اول هستند. آمارها به صورت نقطه‌ای نیز بر اساس اطلاعات ایستگاه‌ها موقت است و می‌تواند تغییر کند.
رئیس سازمان هواشناسی کشور در ادامه گفت: در سیل امامزاده داوود ساخت و سازهای نامناسب به اشکال مختلف جلوی عبور آب را گرفت همچنین اتراق مردم و زباله‌هایی که در بستر رودخانه بود، موجب مسدود شدن راه آب شد. در واقع بارش یک عامل است و در کنار آن عوامل مختلفی در بروز سیل نقش دارند. ما چنین تجاربی را در سیل شیراز نیز داشتیم.
وی ادامه داد: ما در سیل استهبان روز بیست و نهم تیرماه هشدار زرد صادر کردیم. در این هشدار نسبت به گذر از رودخانه‌ها و اتراق در حاشیه آنها هشدار داده شده بود. این سامانه هشدار می‌توانست برای سیل امامزاده داوود نیز وجود داشته باشد اما داده‌های هیدرولوژیک ما با واقعیت مطابقت ندارد. برای مثال زمان تمرکزی که ما برای آب پیش بینی کردیم 19 دقیقه است اما جمع شدن آن یک ساعت طول می‌کشد. این نشان می‌دهد که آب جایی متوقف شده است.
رئیس سازمان هواشناسی کشور در ادامه گفت: در سیل استهبان مردم محلی گفته‌اند که رودخانه در روزهای بعدی نیز پرآب بوده است اما اتفاقی نیفتاده چرا که کسی در بستر رودخانه نبوده است. این عوامل به همراه احتمال غلط بودن و خطای پیش‌بینی باید در مدیریت بحران در نظر گرفته شود؛ همچنین توجه به آبخیزداری، لایروبی کانال‌ها و توسعه نامناسب در بستر و حاشیه رودخانه‌ها نیز ضروری است.
تاجبخش در پایان اظهارکرد: نبود شبکه منسجم دیده‌بانی و شبکه رادارهای کشور از موضوعات قابل توجه دیگر است. در دنیا فاصله ایستگاه‌های خودکار به طور میانگین 21 کیلومتر است، در حالی‌که این عدد در ایران به 100 کیلومتر می‌رسد. در همین ایستگاه‌ها نیز هنوز امکان متمرکز کردن داده‌های برخط وجود ندارد. تخریب پوشش گیاهی، شخم نامناسب زمین، عدم اعمال مدیریت صحیح، برداشت بیش از حد از حوضه، عدم دسترسی به داده‌های هیدرولوژیک برخط، نبود داده‌های تجمیعی و وجود نویزها و پارازیت‌ها در داده‌های هواشناسی نیز مزید بر علت شده است.